In deze paragraaf wordt ingegaan op het weerstandsvermogen en in hoeverre de gemeente in staat is maatregelen te treffen om de risico's te beheersen.
Het weerstandsvermogen geeft aan of de gemeente grote tegenvallers kan opvangen. De incidentele weerstandscapaciteit bestaat voornamelijk uit de algemene reserve. De structurele weerstandscapaciteit wordt gevormd door de onbenutte belastingcapaciteit. Naast het weerstandsvermogen gaan we in deze paragraaf in op de financiële kengetallen. Ze geven een indicatie van de robuustheid van de begroting.
Beleid risicomanagement
Volgens het Besluit Begroting en Verantwoording voor provincies en gemeenten (BBV) moeten gemeenten op dit terrein expliciet een beleid voeren. De BBV verlangt een inventarisatie van de risico's die van belang zijn voor de gemeentelijke financiën. Op basis daarvan kan de benodigde weerstandscapaciteit worden bepaald.
De raad heeft in maart 2016 deze vervolgens vastgesteld. Het gemeentebestuur voert een adequaat risicomanagement om onverwachte financiële tegenvallers zo veel mogelijk te voorkomen en consequenties tijdig in te kunnen schatten. In het Coalitieakkoord 2014-2018 wordt een ratio weerstandsvermogen van 70% voldoende geacht om eventuele risico’s af te dekken.
Risicoprofiel- en simulatie
Een gemeente loopt, net als elke andere organisatie, risico’s in de uitvoering van haar taken. Van een
aantal risico’s is bekend welke financiële gevolgen deze hebben en weet men vrijwel zeker dat het feit zich zal voordoen (of voorgedaan heeft). De gemeente is dan gehouden hiervoor voorzieningen te treffen (art. 44 BBV), bijvoorbeeld het geraamde tekort op specifieke grondexploitaties. Bij een risico is het onbekend of het feit zich zal voordoen. Bij de inventarisatie zijn vanuit de organisatie in totaal 170 risico's in beeld gebracht.
Risicoprofiel 2017bedragen x € 1 mln. | ||
Zekerheidspercentage | Begroting 2016 | Begroting 2017 |
70% | 8,7 | 7,7 |
90% | 10,1 | 9,0 |
Totaal grote risico’s | 13,0 | 10,1 |
Overige risico's | 33,5 | 31,2 |
Totaal alle risico’s | 46,5 | 41,3 |
Top 10 grootste risico's
Om de risico's van Gemeente Maassluis in kaart te brengen is een risicoprofiel opgesteld. Dit risicoprofiel is tot stand gekomen met behulp van de webapplicatie NARIS waarmee risico's systematisch in kaart kunnen worden gebracht en beoordeeld.
In het onderstaande overzicht worden de tien risico's gepresenteerd die de hoogste invloed hebben op de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit. Opgemerkt dient te worden dat het risicoprofiel een momentopname is. Via de planning- en control documenten wordt gerapporteerd over de wijzigingen.
Top 10 grootste risico's
Positie 1 | Belangrijkste risico's Gemeente Maassluis | ||||
2017 | 2016 | project/gebied | Risico | Kans 2 | Invloed |
1 | 2 | De Dijk | De opbrengst die geraamd is, wordt niet gehaald | 2 | 7% |
2 | 4 | Kademuren, brug-gen en overige kunstwerken | Calamiteit door achterstallig onderhoud civiele kunstwerken | 2 | 6% |
3 | 3 | Jeugdzorg | Groei van volume door meer afgegeven indicaties | 4 | 5% |
4 | 10+ | Gemeentefonds | Negatieve bijstellingen gemeentefonds | 3 | 4% |
5 | 8 | Projecten | Renterisico door vertraging projecten | 2 | 3% |
6 | 9 | Begraafplaats | Exploitatie begraafplaats niet kostendekkend | 4 | 3% |
7 | 10 | Bedrijfsvoering | Inzet externen | 4 | 3% |
8 | 10+ | Bedrijfsvoering | Volgen verkeerde procedure inkoop- en aanbesteding | 4 | 3% |
9 | 10+ | Bedrijfsvoering | Uitval personeel boven de prognose | 4 | 3% |
10 | 6 | Inkomsten | De heffing van precario wordt afgeschaft | 3 | 3% |
1) toelichting 10+: deze risico’s maakten in de begroting 2016 al onderdeel uit van het risicoprofiel, maar vielen buiten de top 10
2) kansklasse: 1 = laagste kans 5 = hoogste kans
Maatregelen grootste risico's
Tegenvallende opbrengsten De Dijk
Ten behoeve van de werklocatie De Dijk is het acquisitieplan in uitvoering. De focus ligt nu volledig op acquisitie en gronduitgifte.
Calamiteiten door achterstallig onderhoud civiele kunstwerken
Herzieningen en actualiseren van de beheerplannen.
Groei van volume door meer afgegeven indicaties
De uitnutting van productieafspraken dient strak gemonitord te worden. Inzetten op de sociale infrastructuur in de wijk (ook wel nulde lijn) waarin wordt samengewerkt door gemeente, instellingen en burgers.
Het aanbod en verstrekking dient tot stand te komen op basis van algemene voorziening in plaats van op basis van indicatiestelling. Door te zorgen dat indicatiestelling en uitvoering niet bij één partij liggen kunnen verbeteringen worden gerealiseerd.
Negatieve afwijkingen gemeentefonds
Als relatief kleinere gemeente hebben wij hier weinig invloed op. Wel kunnen wij ons aansluiten bij gezamenlijke initiatieven van gemeenten om richting de fondsbeheerders op bepaalde onderwerpen te ageren.
Renterisico projecten
Hogere rentelasten worden met name veroorzaakt door opbrengsten die later worden gerealiseerd dan gepland. Een goede acquisitie, een effectieve samenwerking met ontwikkelaars en snelle besluitvorming kunnen een positieve bijdrage leveren aan het tijdig realiseren van geplande opbrengsten.
Nieuwe begraafplaats
Wanneer de exploitatie tegenvalt door lagere begraafrechten, kan verder ingezet worden op kostenbesparingen. Een alternatief is om de rechten zelf te verhogen. Een bijkomend risico is dat de begraafplaats zich hiermee uit de ‘markt’ prijst.
Bedrijfsvoering
In 2017 zal verder ingezet worden op preventief gezondheidsmanagement om het ziekteverzuim te laten dalen.
Verder zal de rol van het inkoopbureau MVS bij de gemeente Maassluis worden geëvalueerd en bekeken worden hoe dit proces beter kan worden ondersteund.
Afschaffen precario belasting
Op het moment dat er zekerheid bestaat over doorgaan van het wetsvoorstel voor het afschaffen van precariobelasting, dienen de inkomstenramingen te worden aangepast.
Weerstandsvermogen
Omschrijving
Het gemeentelijke weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin gemeenten in staat zijn financiële tegenvallers het hoofd te kunnen bieden. Wil een gemeente dat kunnen, dan moet zij beschikken over een zekere mate van vrije ruimte binnen de begroting en/of de vermogenspositie. Deze vrije ruimte - ofwel buffer - wordt de weerstandscapaciteit genoemd. Deze bestaat uit een aantal elementen: de omvang van de vrij aanwendbare reserves, de omvang van de onbenutte belastingcapaciteit, de post Onvoorzien en de stille reserves.
In het BBV wordt het weerstandsvermogen aangegeven als de relatie tussen de weerstandscapaciteit en de risico’s. De weerstandscapaciteit bestaat uit alle middelen waarover de gemeente beschikt of op korte termijn kan beschikken om niet begrote kosten te dekken.
Behalve het aanhouden van een financieel weerstandsvermogen zijn er andere manieren om de financiële gevolgen van risico's op te vangen:
- Veel gebeurtenissen zijn weliswaar onverwacht, maar doen zich zo regelmatig voor dat over meerdere jaren bekeken vrij goed is aan te geven wat de financiële gevolgen daarvan kunnen zijn. Hiervoor reserveert de gemeente bedragen in de begroting of in voorzieningen.
- Bij investeringsprojecten is het gebruikelijk dat in de kostenraming (en het investeringskrediet) een post voor onvoorziene tegenvallers wordt meegenomen.
- Risico’s kunnen beperkt worden door het afsluiten van verzekeringen, bijvoorbeeld tegen brandschade aan gemeentelijke gebouwen.
De relevante risico’s voor het weerstandsvermogen zijn de risico’s die niet of onvoldoende op een andere manier zijn ondervangen. Deze risico’s kunnen een beroep gaan doen op de onderdelen van het weerstandsvermogen.
Weerstandscapaciteit
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen het structurele en het incidentele weerstandsvermogen.
Structurele weerstandsvermogen
Met de structurele weerstandscapaciteit worden de middelen bedoeld die permanent ingezet kunnen worden om tegenvallers in de lopende exploitatie op te vangen, zonder dat dit ten koste gaat van de uitvoering van de bestaande taken.
Het structurele weerstandsvermogen bestaat uit de begrotingspost onvoorzien en de onbenutte belastingcapaciteit. De post onvoorzien moet een soepele uitvoering van de begroting vergemakkelijken. Het zorgt zodoende voor een beetje flexibiliteit. De post onvoorzien bedraagt € 0,1 miljoen. Met de nota Risicomanagement en weerstandsvermogen 2016-2019 is de samenstelling van de weerstandscapaciteit aangepast en wordt deze post onvoorzien niet meer meegenomen bij de berekening.
Incidenteel weerstandsvermogen
De incidentele weerstandscapaciteit is het vermogen om calamiteiten en andere eenmalige tegenvallers op te kunnen vangen zonder dat dit invloed heeft op de voortzetting van taken op het geldende niveau.
In Maassluis wordt het weerstandsvermogen voornamelijk gevormd door de algemene reserve.
De totale weerstandscapaciteit van de gemeente Maassluis wordt voor 2017 geraamd op € 22,5 miljoen:
Weerstandscapaciteit | bedrag x € 1 mln. | |||
Begroting | Begroting | incidenteel/ | ||
2016* | 2017 | structureel | ||
1. | Algemene Reserve (stand per 1-1) | 20,6 | 21,8 | I |
2. | Onbenutte belastingcapaciteit | 0,4 | 0,7 | S |
3. | Verwacht resultaat 2015/2016 | 0,3 | - | I |
4. | Stille reserves | 6,7 | - | I |
5. | Post onvoorzien | 0,1 | - | S |
Totaal | 28,1 | 22,5 | ||
*) primaire raming
Weerstandsvermogen versus risico's
Om te bepalen of het weerstandsvermogen toereikend is, dient de relatie te worden gelegd tussen de financieel gekwantificeerde risico's en de daarbij gewenste weerstandscapaciteit en de beschikbare weerstandscapaciteit. Onderstaand diagram geeft de opbouw van de weerstandscapaciteit weer.
Ook wordt visueel weergegeven hoe de verhouding ligt ten opzichte van de benodigde weerstandscapaciteit € 7,7 mln.). De totale weerstandscapaciteit bedraagt € 22,5 miljoen.
Kengetallen financiële positie
Jaarlijks neemt de gemeente de landelijk voorgeschreven financiële kengetallen in de begroting op. Door de wijziging in het BBV komt daar dit jaar voor het eerst een geprognosticeerde balans bij. Deze balans is extracomptabel tot stand gekomen. De in deze paragraaf opgenomen kengetallen zijn gebaseerd op de geprognosticeerde balans en gaan uit van ongewijzigd beleid. De combinatie van de kengetallen en de geprognosticeerde balans zijn een indicatie voor de ontwikkeling van de financiële positie van de gemeente inde komende jaren.
Op basis van deze geprognosticeerde balans zijn de volgende kengetallen bepaald:
Begroting 2017 | Verloop van de kengetallen | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
Kengetallen: | rekening 2015 | begroting 2016 | begroting 2017 | begroting 2018 | begroting 2019 | begroting 2020 |
netto schuldquote | 65,78% | 64,46% | 71,88% | 77,52% | 82,46% | 72,70% |
netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen | 58,42% | 62,82% | 70,21% | 75,91% | 80,88% | 71,18% |
solvabiliteitsratio | 30,66% | 30,18% | 25,96% | 24,67% | 24,44% | 24,44% |
grondexploitatie | 16,23% | 19,16% | 17,18% | 15,88% | 15,63% | 12,43% |
structurele exploitatieruimte1) | 2,69% | 1,36% | 0,08% | 0,20% | 0,05% | 0,13% |
belastingcapaciteit | 102,37% | 95,18% | 95,18% | 95,18% | 95,18% | 95,18% |
1) Bij de berekening van dit percentage is afgeweken van de voorgeschreven berekeningssystematiek in het format, aangezien deze niet correct is geformuleerd.
Netto schuldquote
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de schuldenlast ten opzichte van de eigen middelen en geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie.
De komende jaren neemt de netto schuldquote van de gemeente toe en in 2020 weer af. Dit komt omdat de gemeente geld aantrekt voor de uitvoering van investeringsprojecten. Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar de paragraaf Financiering. Hoe lager dit percentage hoe beter.
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Om een goed beeld te krijgen van de verstrekte leningen aan derden dient de netto schuldquote hiervoor te worden gecorrigeerd. Zo kan een hoge schuld worden veroorzaakt doordat er leningen zijn afgesloten en die gelden vervolgens worden doorgeleend aan bijvoorbeeld woningbouwcorporaties die op hun beurt weer jaarlijks aflossen. In Maassluis betreft dit eigenlijk maar één lening die verstrekt is aan de woningbouwcorporatie Maasdelta. Hoe lager dit percentage hoe beter.
Solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin het bezit op de balans gefinancierd is door het eigen vermogen en in hoeverre de gemeente aan de financiële verplichtingen kan voldoen. De solvabiliteitsratio van de gemeente Maassluis neemt af. De afname van de solvabiliteit komt door de inzet van de bestemmingsreserves. o.a. ten behoeve van de Koningshoek. Tegenover de lagere bestemmingsreserves staat een hoger niveau aan voorzieningen. De stad wordt hierdoor aantrekkelijker voor bewoners, bedrijven en instellingen. Daarnaast zijn er een aantal maatschappelijke activa vervroegd afgeschreven.
Hoe hoger dit percentage hoe beter.
Grondexploitatie
De afgelopen jaren is gebleken dat grondexploitatie een forse impact kan hebben op de financiële positie van een gemeente. Indien gemeenten leningen hebben afgesloten om grond te kopen voor een (toekomstige) woningbouwproject hebben zij een schuld. Bij de beoordeling van een dergelijke schuld is het van belang om te weten of deze schuld kan worden afgelost wanneer het project wordt uitgevoerd. Van de opbrengst van de verkochte gronden kan immers de schuld worden afgelost. Het kengetal grondexploitatie geeft aan hoe groot de grondpositie (de waarde van de grond) is ten opzichte van de totale (geraamde) baten. Wanneer de grond tegen de prijs van landbouwgrond is aangekocht, loopt een gemeente relatief gering risico. Het is dus belangrijk om te kunnen beoordelen of er een reële verwachting is of grondexploitatie kan bijdragen aan de verlaging van de schuld. Staat de grond tegen een te hoge waarde op de balans en moet die worden afgewaardeerd dan leidt dit tot een lager eigen vermogen en dus een lagere solvabiliteitsratio.
Hoe lager dit percentage hoe beter. Maassluis valt in categorie A en loopt het minst risico.
Structurele exploitatieruimte
Het kengetal “structurele exploitatieruimte” geeft inzicht in welke mate de structurele lasten van de gemeente gedekt zijn door structurele baten. Een positief percentage betekent dat incidentele lasten deels uit structurele middelen worden gedekt en dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten (waaronder de rente en aflossing van een lening) te dekken. Een negatieve percentage betekent dat structurele lasten deels uit incidentele baten worden gedekt. Het kengetal drukt daarmee niet uit of sprake is van een begrotingstekort of – overschot. Maassluis heeft voor de komende jaren een structureel sluitende begroting; alle structurele lasten zijn gedekt door structurele baten.
Hoe hoger dit percentage hoe beter.
Belastingcapaciteit
Lage woonlasten dragen bij aan een prettig woon- en investeringsklimaat. De ambitie van de gemeente is om bij de 50% goedkoopste gemeenten te behoren. Het kengetal belastingcapaciteit geeft weer hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde van alle gemeenten. Een belastingcapaciteit van 100% betekent dat de woonlasten exact het landelijk gemiddelde zijn. Een lager percentage dan 100% betekent dat de woonlasten per huishouden lager zijn dan het landelijke gemiddelde. Maassluis heeft met een percentage van 95% (relatief) lagere woonlasten. Hoe lager dit percentage hoe beter.
Beoordeling onderlinge verhouding tussen de kengetallen
Het is niet mogelijk om een individueel kengetal te gebruiken voor de beoordeling van de financiële positie. De kengetallen zullen altijd in samenhang moeten worden bezien, omdat ze alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld kunnen geven van de financiële positie van een gemeente. Daarom dienen ze te worden voorzien van een adequate toelichting. De waarden van de kengetallen kunnen worden ingedeeld in drie categorieën: categorie A is het minst risicovol, categorie C het meest, categorie B is neutraal.
Kengetal | Categorie A | Categorie B | Categorie C | Maassluis 2017 |
Netto schuldquote | <90% | 90-130% | >130% | 72% |
Netto schuldquote gecorrigeerd | <90% | 90-130% | >130% | 70% |
Solvabiliteitsratio | >50% | 20-50% | <20% | 26% |
Grondexploitatie | <20% | 20-35% | >35% | 17% |
Structurele exploitatieruimte begroting | >0% | = 0% | <0% | -1% |
Belastingcapaciteit | <95% | 95-105% | >105% | 95% |
Toelichting onderling verhouding kengetallen
De financiële positie van Maassluis bevindt zich grotendeels in categorie A en is het minst risicovol. Maassluis zet de bestemmingsreserves in voor de realisatie van het afgesproken beleid. De kwaliteit van de stad verbetert hierdoor. De solvabiliteit van de gemeente neemt af, maar dit blijft binnen aanvaardbare grenzen.
Aanvullende kengetallen
Aanvullend op de door het BBV voorgeschreven kengetallen worden er nog andere kengetallen opgenomen in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing. Deze zijn opgenomen in de onderstaande overzichten.
Kengetal: weerstandscapaciteit als percentage van de exploitatielasten
Omschrijving (bedragen in € 1 miljoen) | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
totaal lasten exploitatie | 94,0 | 91,2 | 90,0 | 89,1 | 89,2 | 89,0 |
weerstandscapaciteit | 21,1 | 22,1 | 22,5 | 22,6 | 22,7 | 22,7 |
weerstandscapaciteit in % totale lasten | 22% | 24% | 25% | 25% | 25% | 25% |
Meerjarig verloop van het weerstandsvermogen
Omschrijving (bedragen in € 1 miljoen) | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 |
Beschikbare weerstandscapaciteit | 22,5 | 22,6 | 22,7 | 22,7 |
Benodigde weerstandscapaciteit | 7,7 | 7,7 | 7,7 | 7,7 |
Weerstandsratio (exclusief aandelen) | 2,9 | 2,9 | 2,9 | 2,9 |
Bovenstaande tabel geeft aan dat er een goede structureel weerstandscapaciteit bestaat om de risico’s financieel af te dekken. Het weerstandsvermogen heeft een ratio van 2,9. Dit ligt ruim boven de gewenste ratio van 1,0.