Financiële positie • Begroting 2017 van Gemeente Maassluis

Inleiding

De programmabegroting is - zij het marginaal - structureel sluitend. Ten opzichte van het vorige (lopende) begrotingsjaar is dit wel een enorme verbetering, immers toen was er sprake van een reëel tekort van ca. € 1,- mln. De maatregelen die wij met de Kadernota 2017 hebben voorgesteld, zijn in de programmabegroting doorgevoerd. Wanneer dit mogelijk is, willen wij de eventuele begrotingsruimte die ontstaat zoveel mogelijk reserveren om toekomstige tegenvallers op te kunnen vangen.

De weerstandscapaciteit bestaat grotendeels uit de algemene reserve en ligt ruim boven het berekende risicoprofiel, waardoor het weerstandsvermogen van de gemeente ruim boven de norm uitsteekt. De bespaarde rente over de algemene reserve komt vooral ten gunste van de exploitatie. Wanneer de algemene reserve daalt zal de schuldpositie door het aangaan van vaste geldleningen moeten worden geconsolideerd.
De netto schuld per inwoner bedraagt ongeveer € 130,- meer dan het gemiddelde van de gemeenteklasse 25.000-50.000; dit is ruim € 4,- mln. waardoor de rentelast voor de gemeente ca. € 1 ton hoger is dan gemiddeld. De schuldenpositie van de gemeente zal de komende jaren geleidelijk oplopen. Dit komt enerzijds door de uitvoering van de voorgenomen investeringen en anderzijds doordat het eigen vermogen, bestaande uit de algemene reserve en de bestemmingsreserves, daalt. Omdat de kapitaalmarktrente historisch gezien laag is en de omslagrente de afgelopen jaren daardoor successievelijk is gedaald tot thans 2%, zijn de kapitaallasten zelfs nog verminderd. Het risico bestaat dat de rente voor de kapitaalmarkt weer aantrekt, waardoor de rentelasten weer gaan stijgen. Dit risico willen wij verminderen door nu vooral vaste geldleningen met een lange looptijd (25 jaar) aan te trekken.

Algemene middelen

De vrij besteedbare middelen van de gemeente bestaan vooral uit de gelden die via het gemeentefonds beschikbaar worden gesteld en de onroerende-zaak belastingen. De herverdeling van het gemeentefonds is met ingang van 2016 gedeeltelijk ingevoerd en zou en met ingang van 2017 volledig worden ingevoerd. Het vervallen van de laatste tranche heeft een positief effect op algemene uitkering uit het gemeentefonds.
De Meicirculaire 2016 gaf nog een marginaal voordeel te zien, dat nodig is om de autonome loon- en prijsontwikkelingen te compenseren. In deze begroting is geen rekening gehouden met het voor- of nadelig effect van de Septembercirculaire. Hierover zullen wij u nog apart voor de begrotingsbehandeling informeren. De ramingen voor de onroerende-zaak belastingen worden verhoogd conform het gestelde in de Kadernota met € 2,5 ton.

Onderuitputting c.a. kapitaallasten

De ervaring van de afgelopen jaren heeft geleerd dat de gerealiseerde kapitaallasten steeds belangrijk lager waren dan de primair geraamde kapitaallasten. Via de bestuursrapportages of eindejaarsbericht werden de ramingen bijgesteld. De lagere kapitaallasten werden veroorzaakt door:

het niet tijdig realiseren van de investeringen (onderuitputting);
het later verwerken van het financieel effect van gunstiger leningvoorwaarden.

Hoewel de gerealiseerde exploitatieresultaten hierdoor gunstiger uitvielen, vinden wij het beter om op deze ontwikkelingen te anticiperen om onnodige bezuinigingsmaatregelen door te voeren. In de begroting 2016 hebben wij al 2 ton structureel rentevoordeel ingeboekt en doen daar in 2017 nog eens 2 ton structureel bovenop. Daarnaast hebben wij nog een nadeel gecalculeerd van ca. 2,5 ton door de verplichte lagere rentetoerekening aan de grondexploitaties. Voor de onderuitputting op investeringen hebben wij een bedrag van 1 ton structureel verwerkt. In totaal gaat het om € 7,5 ton aan financiële ingrepen.
Het behoeft geen betoog dat wij hierdoor aanmerkelijk scherper op de wind zeilen dan voorheen. Het risico dat de exploitatie minder voordelig of meer nadelig wordt, neemt hierdoor toe. De algemene reserve biedt de komende jaren voldoende ruimte om dit risico te nemen. Het aantasten van de algemene reserve impliceert wel extra toekomstige rentelasten.

Begroting op basis van bestaand beleid

Met de Kadernota hebben wij u de nodige (beleids)wijzigingen voorgesteld. Deze wijzigingen zijn integraal verwerkt in deze begroting. De stelpost voor de verwachte structurele doorwerking van meevallers in 2015 bleek niet realiseerbaar. De structurele meevallers waren al verwerkt in de begroting 2016 of maakten onderdeel uit van de ruimtescheppende ontwikkelingen die in de Kadernota zijn vermeld.

De na de behandeling van de Kadernota ontstane autonome ontwikkelingen hebben wij in het financieel perspectief van deze begroting meegenomen. Voor nieuw beleid is vooralsnog geen ruimte beschikbaar. Alleen wanneer 'oud' beleid wordt ingeleverd kan financiële ruimte ontstaan voor nieuwe initiatieven.

In de tabel worden de belangrijkste mutaties ten opzichte van de meerjarenbegroting 2016-2019 weergegeven. Voor een uitgebreide toelichting wordt verwezen naar de Kadernota 2017-2020.

Ontwikkeling meerjarenperspectief (x € 1.000)

2017

2018

2019

2020

Meerjarenperspectief begroting 2016

516

962

994

Bezuinigingen:

-663

-732

-800

-802

Burger, Bestuur en Veiligheid

Verkoop Keucheniusstraat H&T

-13

-25

Het pand, waarin nu het team Handhaving en toezicht gehuisvest is, zal worden verkocht. Het team zal gehuisvest worden in het stadhuis. Het dan vrijkomende budget zal worden ingezet om de verbouwing in het stadhuis te bekostigen.

Zorg, Jeugd en Onderwijs

Wmo: begeleiding

-300

De kosten voor de uitvoering van de nieuwe taak "begeleiding" vallen lager uit dan begroot door lagere aanvragen en minder nieuwe instroom. Het budget kan hierdoor worden verlaagd.

Middelen

Verlaging subsidieplafond

-100

-125

-175

Aangekondigd is een bezuiniging op subsidies. Het gaat hier om een gefaseerde uitvoering van een ombuigingsoperatie. Daarbij gelden de te bezuinigen bedragen als taakstellend zonder dat er keuzerichtingen aan ten grondslag liggen. Met betrekking tot de taakstelling 2017 heeft een analyse plaatsgevonden ten aanzien van structurele onderbenutting van gemeentelijke dan wel subsidiebudgetten. Dit heeft alvast geleid tot een structurele verlaging van subsidieplafonds en gemeentelijke budgetten in de begroting van ongeveer € 100.000. Daarnaast heeft het college besloten de 20 grote gesubsidieerde instellingen uit te dagen om te komen met bezuinigingsvoorstellen (5%) om ruimte te creëren voor beleidsintensiveringen, zoals de cultuurvisie.

Overheadkosten

-130

De gewijzigde toerekening van overheadkosten leidt tot een voordeel in de exploitatie, aangezien er meer overheadkosten naar de kostendekkende exploitaties worden toegerekend.

Buitenruimten

-70

-102

-120

-122

Er worden maatregelen genomen om de kosten voor het onderhoud buitenruimte te verlagen.

Versnellen duurz.maatregelen

-50

Door versneld te investeren in duurzaamheidsmaatregelen wordt een besparing van € 50.000 op energielasten realistisch geacht.

Intensiveringen:

291

422

372

Burger, Bestuur en Veiligheid

Verbouwing stadhuis, politiepost

In het stadhuis ontstaat als gevolg van een verbouwing ruimte om zowel het team handhaving en toezicht als de politie te huisvesten. De kosten van verbouwing kunnen bekostigd worden uit de vrijkomende middelen door verkoop van het pand aan de Keucheniusstraat.

Verruiming openingstijden

De openingstijden van het loket burgerzaken zijn als pilot verruimd. Wanneer deze pilot structureel wordt ingevoerd brengt dit € 28.000 aan kosten met zich mee.

Beheer en Duurzaamheid

Buitenruimte (paden parken)

De paden in meerdere parken hebben groot onderhoud nodig. De beschikbare middelen uit het Wegenbeheerplan 2012-2016 zijn niet voldoende om deze inhaalslag te maken.

Werk en Inkomen

BUIG-budget

200

Door een stijging van het aantal uitkeringsgerechtigden en het niet toereikende rijksbudget is vanaf 2017 een gemeentelijke bijdrage van € 2 ton geraamd.

Stroomopwaarts

119

Op basis van de begroting 2017 van Stroomopwaarts is de structurele gemeentelijke bedrage aan Stroomopwaarts verhoogd.

Autonome ontwikkelingen:

-269

-783

-608

-652

Ontwikkeling en Economie

Hogere inkomsten omgevingsvergunningen

-88

De inkomsten omgevingsvergunningen kunnen worden verhoogd door meer aanvragen in verband met woningbouw en het verhogen van de tarieven. Er sprake van 100% kostendekkendheid.

Beheer en Duurzaamheid

Dotatie wegenfonds (compensatie Coppelbrug)

In verband met de structurele dekking van de overschrijding op de geraamde investering voor de Coppelbrug is het wegenfonds (tijdelijk) verlaagd. Deze verlaging dient gecorrigeerd te worden.

Hogere uitgaven door areaaluitbreiding wegen en groen

Vanwege areaaluitbreiding worden de onderhoudsbudgetten voor wegen en groen verhoogd.

Lagere kapitaallasten en rente

-98

-85

-93

-86

Naar aanleiding van het Eindejaarsbericht 2015 is voorgesteld een aantal kredieten met een restwaarde van � 3 ton af te sluiten . Hierdoor kunnen de structurele kapitaallasten neerwaarts worden bijgesteld. Ook is er jaarlijks sprake van onderuitputting kapitaallasten, omdat niet alle investeringen conform planning worden uitgevoerd. Tenslotte is er een rentevoordeel vanwege het verlagen van het renteomslagpercentage naar 2% en een rentenadeel, omdat de toegerekende rentelasten naar de grondexploitaties vanwege de gewijzigde BBV-voorschriften verlaagd zijn van 3,75% naar 2%.

Zorg, Jeugd en Onderwijs

Lagere kapitaallasten en rente

-38

-40

-38

-37

Lagere uitgaven leerlingenvervoer

-85

De afgelopen jaren zijn de uitgaven voor leerlingenvervoer structureel lager dan begroot. Het budget kan worden verlaagd.

Werk en Inkomen

Eenmalige teruggave Stroomopwaarts

-400

Het incidentele rekeningresultaat 2015 van Stroomopwaarts zal in 2017 zal verrekend worden met de gemeentelijke bijdrage 2017.

Aframen stelpost Stroomopwaarts/Dukdalf

-98

-48

-33

-30

De begroting 2017 van Stroomopwaarts en de (concept)begroting 2017 van de hosting MVS Stroomopwaarts zijn nu integraal in de gemeentebegroting opgenomen. De resterende stelpost kan hiermee komen te vervallen en levert een structureel voordeel van � 30.000,- op.

Sport en Cultuur

Lagere kapitaallasten en rente

-73

-89

-95

Middelen

Hogere inkomsten gemeentefonds, areaaluitbreiding, lonen & prijzen

-56

-230

-324

-362

Naast de resultaten van de meicirculaire is vooruitlopend op de septembercirculaire 2016 ook een voordeel ingeboekt, omdat een gedeelte van de nadelige effecten op het gebied van de herverdeling gemeentefonds tweede fase is teruggedraaid. Daarnaast wordt rekening gehouden met areaaluitbreiding door de oplevering van 75 woningen vanaf 2018 en het niet volledig compenseren van de loon-en prijsstijgingen door de algemene uitkering.

Personele kwesties

275

In verband met de vorming van het regionaal participatiebedrijf Stroomopwaarts is boventalligheid ontstaan. Daarnaast worden een aantal medewerkers begeleid in outplacementtrajecten omdat zij niet meer passen in een functie of binnen de organisatie geplaatst kunnen worden. Deze boventalligheid en overige personele kwesties leiden in de begroting 2017 tot een incidenteel nadeel van € 275.000.

Hogere inkomsten areaaluitbreiding OZB

-20

Door de toename van het aantal woningen wordt rekening houdend met de korting in het gemeentefonds een toename van OZB-opbrengst van � 20.000 verwacht.

Hogere inkomsten OZB

-250

-400

Uit de jaarrekening 2015 blijkt dat de OZB-opbrengst voor niet-woningen � 50.000 hoger is dan geraamd. Daarnaast wordt voorgesteld een additionele opbrengst door te voeren van � 350.000. Aangezien het tarief voor woningen hoger ligt dan gemiddeld en voor niet-woningen lager dan gemiddeld wordt voorgesteld om voor de niet-woningen een inhaalslag naar het gemiddelde tarief te realiseren. De additionele opbrengst OZB woningen is dan � 70.000 in 2017 en � 120.000 in 2018. Voor niet-woningen is dat respectievelijk � 130.000 en � 230.000.

Geen afbouw precariorechten

-60

In de begroting is rekening gehouden met een afbouw van precariorechten in verband met wetswijziging op het gebied van het niet meer mogen heffen van deze belasting voor kabels en leidingen van nutsvoorzieningen in gemeentelijke grond. Wij stellen voor pas tot afbouw over te gaan wanneer de wetgeving is afgerond.

Hogere uitgaven door ontwikkeling gemeente CAO

363

De CAO met als looptijd 1 januari 2016 - 1 mei 2017, die in 2016 bekrachtigd is leidt tot hogere personele lasten.

Gewijzigde rente toerekening Grondbedrijf (BBV)

250

Met ingang van 1 januari 2016 moet de rentetoerekening aan de grondexploitaties op een specifieke wijze worden berekend. Voor 2015 gold een percentage van 3,75%. Op basis van de nieuwe berekeningswijze mag 2% aan de grondcomplexen worden toegerekend. Dit lagere percentage leidt tot een nadeel in de begroting.

Lagere rentelasten

-100

Onze toekomstige lange termijn financiering gaat op begrotingsbasis uit van 2%. Voor de jaarschijf 2017 hebben wij dit begrotingsbasis gehalveerd. Uitgaande van € 10,- mln. financieringsbehoefte levert dit 1 ton op. Dit bedrag is nu structureel doorgetrokken. Het risico op een tegenvaller neemt hierdoor toe. De kapitaalmarktrente voor leningen met een gemiddelde looptijd van 10 jaar moet immers onder de 1% blijven

Hogere inkomsten overige leges/huren en pachten

-45

De baten uit secretarieleges blijven (ver) achter bij de kosten. De baten uit huren en pachten zijn de afgelopen jaren mondjesmaat verhoogd. De organisatie heeft de opdracht gekregen met voorstellen te komen die tot extra inkomsten of lagere uitgaven leiden. De betreffende budgetten zijn waar mogelijk verhoogd.

Overhead

Lagere kapitaallasten en rente

-80

-72

-64

-66

Naar aanleiding van het Eindejaarsbericht 2015 is voorgesteld een aantal kredieten met een restwaarde van € 3 ton af te sluiten . Hierdoor kunnen de structurele kapitaallasten neerwaarts worden bijgesteld. Ook is er jaarlijks sprake van onderuitputting kapitaallasten, omdat niet alle investeringen conform planning worden uitgevoerd. Tenslotte is er een rentevoordeel vanwege het verlagen van het renteomslagpercentage naar 2% en een rentenadeel, omdat de toegerekende rentelasten naar de grondexploitaties vanwege de gewijzigde BBV-voorschriften verlaagd zijn van 3,75% naar 2%.

Diverse autonome ontwikkelingen

-159

Ieder jaar is er sprake van autonome ontwikkelingen, die gezien de omvang van het bedrag verder niet gespecificeerd zijn.

Geprognostiseerde balans

Begin- en eindbalans 2017

Door de wijziging van het BBV dient er conform artikel 20 lid 1b vanaf begrotingsjaar 2017 tevens een geprognosticeerde begin- en eindbalans van het begrotingsjaar, die ten minste de posten bevat om het EMU-saldo te kunnen berekenen te worden opgenomen in de financiële begroting (/positie).

bedragen x € 1.000	Begrote stand per 1-1
ACTIVA	2017	2018	2019	2020
Vaste activa
Immateriële vaste activa	5	5	5	5
- Kosten verbonden aan het sluiten van geldleningen en het saldo
van agio en disagio
- Kosten van onderzoek en ontwikkeling	5	5	5	5
Materiële vaste activa	95.013	95.432	96.653	95.652
- Investeringen met een economisch nut:
* gronden uitgegeven in erfpacht	6	6	6	6
* overige investeringen met een economisch nut	84.465	85.164	86.667	85.950
- Investeringen in de openbare ruimte met uitsluitend een maatschappelijk nut	10.543	10.262	9.980	9.696
Financiële vaste activa	7.031	6.962	6.890	6.818
- Leningen aan:
- woningbouwcorporaties	1.473	1.433	1.391	1.348
- deelnemingen	1.426	1.426	1.426	1.426
- overige verbonden partijen
- Overige langlopende geldleningen u/g	3.951	3.951	3.951	3.951
- Overige uitzettingen met een rentetypische looptijd van één jaar
of langer	0	0	0	0
- Bijdragen aan activa in eigendom van derden	181	151	122	93
Totaal vaste activa	102.050	102.399	103.548	102.475
Vlottende activa
Voorraden
- Onderhanden werk, waaronder gronden in exploitatie	15.197	14.124	13.860	11.017
Uitzettingen met een rentetypische looptijd korter dan één jaar
- Vorderingen op openbare lichamen	6.000	6.000	6.000	6.000
Liquide middelen.	15	15	15	15
Overlopende activa.	500	500	500	500
Totaal vlottende activa	21.712	20.639	20.375	17.532
Totaal Activa	123.761	123.038	123.923	120.006
Vaste passiva
Eigen vermogen	29.209	27.724	27.547	27.464
- Algemene reserve	21.788	21.870	21.953	22.038
- Bestemmingsreserve
- Voor egalisatie van tarieven	1.368	1.067	835	660
- Overige bestemmingsreserves	6.053	4.786	4.759	4.765
Voorzieningen	7.566	7.718	7.872	8.064
- Voorzieningen voor verplichtingen, verliezen en risico's	6.340	6.411	6.483	6.556
- Onderhoudsegalisatievoorzieningen	884	884	884	921
- Door derden beklemde middelen met een specifieke aanwendingsrichting	342	424	505	587
Vaste schulden met rentetypische looptijd van één jaar of langer	69.273	74.533	73.791	70.048
- Obligatieleningen
- Onderhandse leningen van:
- binnenlandse pensioenfondsen en verzekeringsinstellingen	0	0	0	0
- binnenlandse banken en overige financiele instellingen	69.273	74.533	73.791	70.048
- binnenlansde bedrijven
- overige binnenlandse sectoren	0	0	0	0
- buitenlandse instellingen, fondsen, banken, bedrijven en overige sectoren
- Door derden belegde gelden	0	0	0	0
- Waarborgsommen	0	0	0	0
Totaal vaste passiva	106.047	109.975	109.210	105.575
Vlottende passiva
Netto-vlottende schulden met rentetypische looptijd korter dan 1 jr.
- Overige schulden	5.214	563	2.213	1.932
- Bank- en girosaldi	7.500	7.500	7.500	7.500
Overlopende passiva	5.000	5.000	5.000	5.000
Totaal vlottende passiva	17.714	13.063	14.713	14.432
Totaal Passiva	123.761	123.038	123.923	120.006
Totaal generaal	0	0	0	0

Jaarlijks terugkerende arbeidskosten

Onder de ‘jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen van vergelijkbaar volume’ worden de aanspraken verstaan op toekomstige uitkeringen door het huidige dan wel voormalige personeel. Feitelijk heeft de gemeente Maassluis een schuld aan hen. Bij de uiteenzetting van de financiële positie dient de gemeente afzonderlijk aandacht te besteden aan deze verplichtingen. Om deze aanspraken op termijn veilig te stellen, dient hiervoor (wettelijk verplicht) een voorziening te worden getroffen. Vanwege de eigenheid van gemeenten mogen deze verplichtingen, mits het gaat om een jaarlijks terugkerende verplichting met gelijkblijvend volume, worden opgenomen in de begroting en rekening van de baten en lasten (de exploitatie). Bij jaarlijks terugkerende arbeidskosten gerelateerde verplichtingen waarvan de bedragen fluctueren is het wel verplicht gesteld om een voorziening te vormen.
Daar waar mogelijk zijn de arbeidsrechtelijke verplichtingen opgenomen in de exploitatie, anders is/ wordt een voorziening gevormd. Hieronder is toegelicht hoe wordt omgegaan met de hierboven beschreven verplichtingen voor het ambtelijk personeel (1 en 2) en de bestuurders (3).

NB Naast de hierboven genoemde verplichtingen, zijn er natuurlijk jaarlijks de kosten van het personeel (arbeidslasten). Deze zijn opgenomen in de exploitatie en vallen buiten deze paragraaf, meer informatie hierover is te vinden in de paragraaf bedrijfsvoering en middelen. Voor de goede orde: de totale salarislasten in de begroting 2017 zijn geraamd op € 15,7 miljoen. Hierbij gaat het om 230 formatieplaatsen, dit is exclusief de hosting ten behoeve van Stroomopwaarts. In de hosting zijn 13 formatieplaatsen beschikbaar tegen een bedrag van ruim 8,5 ton. Dit is inclusief de griffie, maar exclusief de kosten van de raad en het college en de vangnetbanen.

1. Spaarverlof

In het verleden is er door personeelsleden gebruik gemaakt van de mogelijkheid om verlof te sparen voor gebruik in de toekomst. Dit verlof wordt over het algemeen ingezet om eerder met pensioen te kunnen gaan. Het opnemen van verlof uit de spaarverlof contracten, veroorzaakt jaarlijks schommelingen in de salarislasten (dubbele salarislasten). Om het fluctuerende verloop van deze (toekomstige) verplichtingen af te dekken is een voorziening ‘bovenmatig verlof’ gevormd op basis van de afgesloten contracten. Er ontstaan geen nieuwe spaarverlof verplichtingen meer. De voorziening ‘bovenmatig verlof’ neemt af totdat elk bestaand spaarverlof contract is opgenomen.

2. Uitkeringen voormalig personeel

Wachtgeld/ WW

Wachtgeldverplichtingen komen in de praktijk in omvang en frequentie slechts incidenteel voor en zijn vooraf niet in te schatten. Dit is de reden waarom er geen aparte voorziening wachtgeldverplichtingen is ingesteld. In sommige gevallen (bijvoorbeeld in het geval van tijdelijke urenuitbreiding van vast personeel) wordt er voorzichtigheidshalve een bedrag voor de WW gestort in een voorziening.

Vertrekregeling

In een specifiek geval is er een vertrekregeling overeengekomen. Aangezien er geen sprake is van een jaarlijks gelijkblijvend volume is hiervoor (destijds) een voorziening getroffen.

Overig

In de begroting zijn enkele ambtenaren geplaatst boven de bestaande formatie. Het beleid is erop gericht om de jaarlijkse lasten gelijk te houden door het sturen van zowel de instroom als de uitstroom. Aangezien de lasten hierdoor van gelijkblijvend volume zijn, is er geen voorziening getroffen, maar zijn deze kosten opgenomen in de exploitatie.

3. Uitkeringen wethouders

Wachtgeld

Voor de wachtgeldverplichtingen van (voormalige) wethouders is een voorziening gevormd, aangezien hier niet kan worden gesproken van jaarlijks gelijkblijvend volume en de verplichtingen per persoon bepaald kunnen worden. In de voorziening zijn de reeds bekende verplichtingen aan voormalige wethouders opgenomen. Het bedrag hiervoor is in de afgelopen periode naar aanleiding van de berekeningen opgehoogd ten laste van de exploitatie. Zodra er nieuwe verplichtingen ontstaan (bijvoorbeeld naar aanleiding van het aantreden van nieuwe wethouders door verkiezingen) wordt de omvang van de nieuwe verplichting berekend en ten laste van de exploitatie gestort in de voorziening.

Pensioenen

Van de oud-wethouders die reeds met pensioen zijn, zijn de pensioenverplichtingen opgenomen in de exploitatie, aangezien hierbij sprake is van een jaarlijks gelijkblijvend volume van de lasten. Voor de pensioenverplichtingen van zittende en voormalige wethouders, die de pensioengerechtigde leeftijd nog niet hebben bereikt, is een voorziening gevormd. De hoogte van de verplichting (en dus de voorziening) wordt jaarlijks op basis van actuariële berekeningen bepaald en eventueel toegevoegd aan de voorziening.